اشکال دارویی

در این پست با انواع اشکال دارویی آشنا می شوید. انواع کپسول ها و ساختار آن، لوزنج ها و مزایا و معایب آن. پاستیل های دارویی ، پودر ها ، گرانول ها و محلول های دارویی و خواص آنها.


کپسول هاCapsules:

پوسته کپسول ها از ژلاتین ساخته می شود و به عنوان ابزاری برای پوشاندن طعم بد محتویات خود به کار می روند. دو نوع  اصلی کپسول وجود دارد:

الف-کپسول ژلاتینی سخت: معمولا برای داروهای جامد به کار می روند. این نوع شامل بدنه استوانه ای شکل و درپوش است که بعد از پر شدن کپسول روی بدنه قرار می گیرد.

ب-کپسول ژلاتینی نرم: کپسول های یک تکه ای می باشند. محتویات این گونه کپسول ها معمولا محلول ها یا داروهای پزاکنده در مایعات غیر آبی می باشند. کپسول ها باید با آب کافی بلعیده شوند.


لوزنجLozenges:

لوزنج ها فراورده های جامدی هستند که به طور عمده از شکر و صمغ تهیه شده اند. صمغ در فرمولاسیون به فراورده قوام و چسبندگی می بخشد و آهسته رهش شدن دارو را تسهیل می کند. لوزنج ها برای درمان بیماری های دهان و گلو و تجویز ضد احتقان ها یا ضد سرفه ها به صورت آهسته رهش به کار می رود.


پاستیل هاPastills:

فرآورده های دارویی جامدی هستند که برای حل شدن آهسته در دهان طراحی شده اند. پاستیل ها نرم تر از لوزنج ها هستند و پایه آن ها گلیسرول و ژلاتین یا آکاسیا و شکر می باشد.


پودرها:

پودرها یا گردها ذرات ریز یک ماده دارویی هستند که فعالیت خاصی برروی آن ها انجام نگرفته است. پودرها را گاهی برای مصارف خارجی به کار می برند. برای مصارف خوراکی عموما آن ها را برای مصرف در مایع حل می کنند. از معایب این روش مصرف می توان عدم امکان پوشاندن طعم دارو و عدم حفاظت دارو در برابر عوامل ناپایدار کننده مثل رطوبت و اکسیژن را نام برد. همچنین پودرهایی که آب دوستی زیادی ندارند نمی توان به راحتی در آب حل نمود.مثالی از این مورد مانند داروی سولفات باریم که یک داروی حاجب می باشد.


گرانول ها Granules:

گرانول ها از به هم چسبیده شدن ذرات پودرها به وجود می آیند. از مزایای آن ها پایداری بیشتر و حلالیت راحت تر است. اگرچه در این شکل دارویی نیز طعم دارو کاملا حس می شود . به بسته گرانول ها ساشه نیز گفته می شود.مانند داروی سوربیتول که یک داروی ملین است. ساشه کیسه کوچک یک بار مصرفی است که معمولا حاوی مواد مصرفی مانند سس، پودر، شامپو و غیره است.


محلول ها:

اشکال دارویی خوراکی محلول شامل شربت، الگزیر و سوسپانسیون می باشد. مزایای محلول ها بلعیده شدن راحت تر آن ها نسبت به فرم های جامد و جذب سریع تر آن ها است. این اشکال دارای معایبی نیز هستند که از آن جمله می توان به -حجیم بودن و سریع تر تجزیه شدن آن ها اشاره کرد.


مرجع

در این پست با رایج ترین شکل مصرف دارو آشنا می شوید. این مبحث از دوره دارویار داروخانه انتخاب شده است. آشنایی با انواع قرص ها و طبقه بندی قرص ها از لحاظ پوشش آن ها که بسیار کاربردی می باشد.


انواع قرص ها

قرص های با پوشش قندیSugar coated(S.C) Tab:

در این شکل دارویی هسته مرکزی را با شربت پوشش داده اند.طعم و بوی دارو حس نمی شود و دارو در مقابل نور به طور نسبی محافظت می شود.
قرص های S.C عموما دارای ظاهر زیبا و خوش رنگ هستند. از این رو شایع ترین اشکال داروی مسموم کننده کودکان است.
ساخت پرزحمت و وقت گیر آن ها از معایب آن ها است.
به قرص هایS.C ، دراژه نیز گفته می شود.
مانند ایبوپروفن که داروی ضد درد است.


قرص های دارای پوشش لایه نازکFilm coated (F.C) Tab:

در این نوع قرص ها یک لایه پلیمری نازک بر روی هسته مرکزی کشیده شده است. مزایای آن مانندS.C است با این تفاوت
که ظاهر زیبایی ندارد. مانند پروپرانولول.


قرص های دارای پوشش روده ایEnteric coted (E.C) Tab:

در این نوع قرص پوشش روی قرص در PH اسیدی نامحلول و در پ-هاش قلیایی محلول است از اینرو اینگونه قرص ها
در روده باز می شوند. معمولا داروهایی را که در اسید معده تخریب می شوند و یا برای معده اثر تحریکی دارند را به این شکل
تهیه می کنند.
همچین با توجه به تفاوت پ-هاش در نقاط مختلف روده می توان دارو را طوری طراحی کرد که در قسمت معینی
در روده باز شود و اثر خود را در آن ناحیه اعمال کند.
مانند پیزاکودیل که داروی مسهل است و سولفاسالازین که در درمان کولیت(اتهاب روده) کاربرد دارد.


قرص های گونه ای(bucal) و زیرزبانی (sublingual):

فرآورده های گونه ای را در بین گونه و آرواره قرار می دهند و فرآورده های S.L را در زیر زبان قرار می دهند.
در ایران شکل بوکال (گونه ای) موجود نیست. این داروها سریعا و مستقیما وارد جریان خون شده و تحت تاثیر
متابولیسم کبدی قرار نمی گیرند. ایزوسورباید(Isosorbide) که داروهای ضد آنژین صدری است ،
نمونه ای از قرص های زیر  زبانی است.


قرص های جویدنی(chewable):

قرص هایی هستند که باید در هنگام مصرف جویده شوند. عموما دارای موادی هستند که مزه خوشایندی دارند.
داروهایی را به این شکل می سازند که حتما در معده و یا در هنگام ورود به روده کاملا باز شده باشد.
مانند قرص های ضد اسید و داروی مبندازولMebendazole که یک داروی ضد کرم و دایمتیکون است.


قرص های جوشان(effervescent tab):

قرص های جوشان، قرص هایی هستند که در داخلشان اسید تارتریک، اسید سیتریک و بی کربنات سدیم وجود دارد
و در اثر مجاورت با آب گاز دی اکسید کربن(CO2) آزاد می کند.
CO2آزاد شده علاوه بر متلاشی کردن قرص سبب ایجاد مزه مطلوب و پوشیده شدن مزه نامطلوب
بخصوص مزه شوری فرآورده می شود.
قرص های جوشان برای ترغیب کودکان به مصرف دارو بسیار مناسب اند ضمن این که فرآورده هایی که در محیط مایع
ناپایدار هستند را می توان به این شکل تهیه کرد و سپس در هنگام مصرف به صورت محلول درآورد.
مانند قرص جوشان ویتامین C.قرص های جوشان شدیدا به رطوبت حساس هستند، از این رو باید آن ها را در قوطی حاوی
دارو نگهداری کرد و تا از قبل از مصرف نباید آن ها را از جلد درآورد.


قرص های پیوسته رهش Sustained Release (S.R.) Tab:

قرص های پیوسته رهش یا طولانی اثر قرص هایی هستند که به واسطه اعمالی که روی آن ها انجام شده است،
فرآورده خود را در مدت زمان طولانی تری آزاد می کنند. مزایای این دارو عبارتست از:
کاهش دفعات مصرف دارو، افزایش رغبت بیمار به مصرف، کاهش عوارض جانبی و به صرفه بودن از نظر اقتصادی.
لازم به تذکر است که هر دارویی را نمی توان به این شکل تولید کرد و یا هر دارویی را  لازم نیست به این شکل درآورند.
مانند تئوفیلین طولانی اثر.


قرص های دارای یک شیار و دو شیار Scored& Double scored Tab:

قرص های یک شیاری و دو شیاری قرص هایی هستند که به ترتیب بر روی آن ها یک شیار و دو شیار کشیده اند.
قرص های فوق را می توان با قرار دادن چاقو و وارد کردن فشار به 2یا4 قسمت تقسیم کرد.
مانند دیگوکسین که در بیماران قلبی استفاده می شود.