دوره دارویار داروخانه

در این پست با رایج ترین شکل مصرف دارو آشنا می شوید. این مبحث از دوره دارویار داروخانه انتخاب شده است. آشنایی با انواع قرص ها و طبقه بندی قرص ها از لحاظ پوشش آن ها که بسیار کاربردی می باشد.


انواع قرص ها

قرص های با پوشش قندیSugar coated(S.C) Tab:

در این شکل دارویی هسته مرکزی را با شربت پوشش داده اند.طعم و بوی دارو حس نمی شود و دارو در مقابل نور به طور نسبی محافظت می شود.
قرص های S.C عموما دارای ظاهر زیبا و خوش رنگ هستند. از این رو شایع ترین اشکال داروی مسموم کننده کودکان است.
ساخت پرزحمت و وقت گیر آن ها از معایب آن ها است.
به قرص هایS.C ، دراژه نیز گفته می شود.
مانند ایبوپروفن که داروی ضد درد است.


قرص های دارای پوشش لایه نازکFilm coated (F.C) Tab:

در این نوع قرص ها یک لایه پلیمری نازک بر روی هسته مرکزی کشیده شده است. مزایای آن مانندS.C است با این تفاوت
که ظاهر زیبایی ندارد. مانند پروپرانولول.


قرص های دارای پوشش روده ایEnteric coted (E.C) Tab:

در این نوع قرص پوشش روی قرص در PH اسیدی نامحلول و در پ-هاش قلیایی محلول است از اینرو اینگونه قرص ها
در روده باز می شوند. معمولا داروهایی را که در اسید معده تخریب می شوند و یا برای معده اثر تحریکی دارند را به این شکل
تهیه می کنند.
همچین با توجه به تفاوت پ-هاش در نقاط مختلف روده می توان دارو را طوری طراحی کرد که در قسمت معینی
در روده باز شود و اثر خود را در آن ناحیه اعمال کند.
مانند پیزاکودیل که داروی مسهل است و سولفاسالازین که در درمان کولیت(اتهاب روده) کاربرد دارد.


قرص های گونه ای(bucal) و زیرزبانی (sublingual):

فرآورده های گونه ای را در بین گونه و آرواره قرار می دهند و فرآورده های S.L را در زیر زبان قرار می دهند.
در ایران شکل بوکال (گونه ای) موجود نیست. این داروها سریعا و مستقیما وارد جریان خون شده و تحت تاثیر
متابولیسم کبدی قرار نمی گیرند. ایزوسورباید(Isosorbide) که داروهای ضد آنژین صدری است ،
نمونه ای از قرص های زیر  زبانی است.


قرص های جویدنی(chewable):

قرص هایی هستند که باید در هنگام مصرف جویده شوند. عموما دارای موادی هستند که مزه خوشایندی دارند.
داروهایی را به این شکل می سازند که حتما در معده و یا در هنگام ورود به روده کاملا باز شده باشد.
مانند قرص های ضد اسید و داروی مبندازولMebendazole که یک داروی ضد کرم و دایمتیکون است.


قرص های جوشان(effervescent tab):

قرص های جوشان، قرص هایی هستند که در داخلشان اسید تارتریک، اسید سیتریک و بی کربنات سدیم وجود دارد
و در اثر مجاورت با آب گاز دی اکسید کربن(CO2) آزاد می کند.
CO2آزاد شده علاوه بر متلاشی کردن قرص سبب ایجاد مزه مطلوب و پوشیده شدن مزه نامطلوب
بخصوص مزه شوری فرآورده می شود.
قرص های جوشان برای ترغیب کودکان به مصرف دارو بسیار مناسب اند ضمن این که فرآورده هایی که در محیط مایع
ناپایدار هستند را می توان به این شکل تهیه کرد و سپس در هنگام مصرف به صورت محلول درآورد.
مانند قرص جوشان ویتامین C.قرص های جوشان شدیدا به رطوبت حساس هستند، از این رو باید آن ها را در قوطی حاوی
دارو نگهداری کرد و تا از قبل از مصرف نباید آن ها را از جلد درآورد.


قرص های پیوسته رهش Sustained Release (S.R.) Tab:

قرص های پیوسته رهش یا طولانی اثر قرص هایی هستند که به واسطه اعمالی که روی آن ها انجام شده است،
فرآورده خود را در مدت زمان طولانی تری آزاد می کنند. مزایای این دارو عبارتست از:
کاهش دفعات مصرف دارو، افزایش رغبت بیمار به مصرف، کاهش عوارض جانبی و به صرفه بودن از نظر اقتصادی.
لازم به تذکر است که هر دارویی را نمی توان به این شکل تولید کرد و یا هر دارویی را  لازم نیست به این شکل درآورند.
مانند تئوفیلین طولانی اثر.


قرص های دارای یک شیار و دو شیار Scored& Double scored Tab:

قرص های یک شیاری و دو شیاری قرص هایی هستند که به ترتیب بر روی آن ها یک شیار و دو شیار کشیده اند.
قرص های فوق را می توان با قرار دادن چاقو و وارد کردن فشار به 2یا4 قسمت تقسیم کرد.
مانند دیگوکسین که در بیماران قلبی استفاده می شود.

با آنکه شکر پر مصرف ترین شیرین کننده در تهیه شربت می باشد، اما در مواردی از مواد شیرین کننده دیگری نظیر دکستروز، سوربیتول، گلیسرین، ساخارین و هیدروکسی اتیل سلولز نیز استفاده می شود.


الگزیر:

الگزیرها محلول های خوراکی و شیرین شده هیدرو الکلی می باشند. در این فرآورده ها با استفاده از الکل سبب حل شدن موادی می شوند که در آب نامحلول یا کم محلول و در الکل محلول است. میزان الکل الگزیرها بسته به نوع ماده مؤثره متفاوت است. به علت وجود الکل در فرآورده، باید درب ظرف حاوی فرآورده کاملا محکم بسته شود و فرآورده باید دور از حرارت باشد. الگزیرها در مقایسه با شربت ها دارای شیرینی و چگالی کمتری دارند. مانند الگزیر استامینوفن.
سوسپانسیون ها:

سوسپانسیون ها از مخلوط های ناهمگن مایع می باشند که در آن ها یک ماده جامد نامحلول، در آب پراکنده شده است. سوسپانسیون ها گاه آماده هستند و گاه در هنگام مصرف فرآورده تهیه می شوند. علل تهیه مواد به صورت سوسپانسیون عبارتست از :

1- مزه نامطلوب یک ماده در حالت نامحلول بسیار ناچیز است.

2-برخی مواد در حالت محلول ناپایدار هستند اما در حالت سوسپانسیون پایدار هستند.

3- برخی مواد را نمی توان در حلال مناسب حل کرد اما با تهیه سوسپانسیون آن ها می توان یک فرآورده مایع را تهیه کرد.

سوسپانسیون ها را باید در ظرف دهان گشاد که در بالا دارای فضای خالی باشد (برای بهتر مخلوط شدن فرآورده در هنگام تکان دادن )، به دور از یخ زدگی، نور و حرارت زیاد نگهداری شود. مانند آلومینیوم ام جی اس که به صورت سوسپانسیون آماده در دسترس است. آموکسی سیلین که به صورت پودر برای تهیه سوسپانسیون در دسترس است.


شیاف ها:

اشکال دارویی مخلوطی هستند که از طریق رکتال، واژینال و یا لوله ادراری استعمال می شوند. در ساختمان آن ها از کره کاکائو، ژلاتین و.. استفاده شده است که در حرارت معمولی جامد بوده و در حرارت بیشتر از 31 درجه ذوب شده و مواد مؤثر آن جذب می گردد. شیاف ها در موارد زیر مورد مصرف دارند:

1- مسدود بودن راه دهانی

2-ناآگاه بودن بیمار(بیهوشی و ...)

3-کاهش عوارض دارو بر معده و روده (در زخم معده و ...)

4-درمان بیماری های موضعی مثل هموروئید

5-سرعت اثر سریع تر دارو نسبت به فرم خوراکی

دارو پس از حل شدن  شیاف از طریق رگ های روده ای وارد گردش خون می شود. این رگ روده ای از کبد عبور نمی کند و به این دلیل دارو به وسیله آنزیم های کبد تغییر نمی کند. اثر درمانی این دارو قوی تر و طولانی تر است.

6- در موارد امتناع بیمار از خوردن دارو (کودکان ، افراد سالخورده و ...)

برخی از شیاف ها اثر موضعی دارند (ملین و مسهل و آنتی هموروئید ) و برخی دارای اثرات عمومی هستند. شیاف ها را می توان به سه دسته تقسیم کرد:

الف - شیاف مقعدی: شیاف مقعدی فشنگی شکل است و وزنش از یک تا چهار گرم است. این شیاف می تواند محتوی داروهایی باشد که برای معالجه درد ، تب ، بواسیر و یبوست مصرف می شود.

ب - شیاف واژن: شیاف واژن به شکل کروی است و برای معالجه عفونت واژن مصرف می شود.

ج - شیاف ادراری: شیاف ادراری برای عفونت لوله ادراری مصرف می شود. امروزه این گونه شیاف به کار نمی رود.


کاشتنی ها:

سیلندر ها یا دیسک های استریلی می باشند که توسط جراحی وارد بافت بدن می شوند و برای رهاسازی یک یا تعداد بیشتری دارو در طی مدت زمان طولانی طراحی شده اند، مانند نوپلنت ه (لوونورژسترل ) که 6 کپسول نرم و کوچک می باشد که در زیر پوست قسمت فوقانی بازوی خانم ها کاشته می شود. نورپلانت ها در زیر پوست به تدریج هورمونی شبیه پروژسترون از خود آزاد می کند که به آن لوونورژسترل می گویند. نورپلانت از حاملگی جلوگیری می نماید.


بخور:

بخورها موادی محلول و یا پودر هستند که در هنگام مصرف کمی از آن را به آب جوش اضافه می کنند و در نتیجه ماده فراری (شامل ماده مؤثره دارویی به همراه بخار آب ) استنشاق می شود مانند بخور اکالیپتوس.